Winny Dolny Śląsk

Jeżeli myślimy o podróży szlakami polskich winnic, jest to kierunek oczywisty. Region ma wszystko, czego enoturyście potrzeba: piękne krajobrazy, bogactwo przyrody, zabytki. No i oczywiście wino robione przez fantastycznych i przyjaznych ludzi.

Winiarsko miejsce rozwija się – przynajmniej w ostatniej dekadzie – niezwykle dynamicznie. Jest ku temu wiele sprzyjających warunków – jeden z dłuższych okresów wegetacyjnych w Polsce, ciepłe lata, słoneczne jesienie, zróżnicowanie gleb (lessy, granity, bazalty) i sporo terenów pagórkowatych, na których winorośl świetnie się czuje.

Kiedy się to zaczęło

Winnice na terenie Dolnego Śląska pojawiły się w głębokim średniowieczu. Często było to związane z działalnością klasztorów i zakonów – m.in. cystersów, benedyktynów czy joannitów. Miejsc naznaczonych winem – czego ślady są chociażby w nazwach miejscowości Wińsko, Winnica, Winna Góra – jest całkiem sporo. Jednakże wraz z nadejściem małej epoki lodowcowej (XVII–XVIII w.) uprawa winorośli podupadła. Mieliśmy również w tym czasie pustoszące okolicę wojny (np. trzydziestoletnią, 1618–1648), wzrosła też opłacalność importu win z innych rejonów Europy i pojawiła się filoksera. Wszystko to sprawiło, że Polacy, wskutek decyzji Stalina, przyjeżdżający na dzisiejszy Dolny Śląsk po II wojnie światowej i „odzyskujący te ziemie”, nie zastali tu winnic. Wszystko zaczęło się tworzyć od nowa dopiero na przełomie XX i XXI wieku.

Pionier absolutny

Nie sposób tej nowożytnej historii nie zacząć od [17] Winnic Jaworek z położonej na zachód od Wrocławia Miękini, założonych przez Lecha Jaworka w 2001 roku. Wówczas to właściciel przejął gospodarstwo po likwidowanym PGR-ze. Ośmiohektarową parcelę w pobliżu Odry obsadzono czterdziestoma szczepami, głównie z Austrii, Niemiec i Francji. Obok pinotów, pojawiły się riesling, sauvignon blanc, chardonnay, gamay, cabernety, a nawet merlot i syrah. Była to pierwsza winnica założona współcześnie na Dolnym Śląsku. Funkcjonowała w warunkach niejasnej prawnej przyszłości, bo nie była wówczas uregulowana sprzedaż wina z własnej produkcji. Po nowelizacjach – w 2009 roku – pojawiło się pierwsze polskie legalnie sprzedawane wino – Feniks.

Dziś winiarnia ma również położoną w paśmie Wzgórz Trzebnickich parcelę w miejscowości Wińsko. Główna siedziba wciąż jest w Miękini. Gospodarze organizują wizyty enoturystyczne, mają restaurację i bazę noclegową. Miejsce historyczne, jednocześnie stale tworzące dobre wina. Miałem kiedyś okazję próbować bardzo dojrzałego gamay z limitowanej serii i była to niezapomniana degustacja. Warto również wspomnieć o zweigeltach i pét-natach, które są dowodami otwartości tej zasłużonej winnicy na nowe.

Pierwsze oznaczenie geograficzne na polskim winie?

Zmierzamy na Wzgórza Trzebnickie, zwane także Kocimi Górami. Jesteśmy o pół godziny drogi autem na północ od Wrocławia. Wzgórza to około 60-kilometrowa część Wału Trzebnickiego, gdzie w ciągu ostatnich kilkunastu lat powstało mnóstwo winnic i gdzie dzieje się zdecydowanie najwięcej w dolnośląskim winiarstwie. Wszystko przez wyjątkowe warunki panujące na tych polodowcowych, łagodnych morenowych wzniesieniach. Znacznie tu wyżej niż we Wrocławiu (200–250 m n.p.m.), okres wegetacyjny jest dłuższy, więcej też godzin słonecznych i wiatru przeciwdziałającego pleśni; duża część wzniesień ma korzystną, południowo-zachodnią ekspozycję. Na tych (przeważnie lessowych) glebach winnice istniały już w średniowieczu, ale nawet w mało winiarskich czasach PRL-u region słynął z wyjątkowych owocowych sadów.

Dziś funkcjonuje tu kilkanaście winnic. Z inicjatywy większości powstał Trzebnicki Szlak Winnic – organizacja działa na rzecz ustanowienia Wzgórz Trzebnickich pierwszym w Polsce regionem winiarskim z unijnym Chronionym Oznaczeniem Geograficznym (PGI).

Zawsze do przodu!

Założone w 2008 roku przez Rafała Wesołowskiego w Węgrowie [18] Winnice Wzgórz Trzebnickich też można uznać za pionierskie.Dziś mają 3,5 ha, a uprawiane są tu białe Vitis vinifery (riesling, gewürztraminer, chardonnay) i czerwienie (pinot noir, rondo, regent, wcześniej także cabernet sauvignon).

Słowo „pionierska” odnosi się nie tylko do roku założenia winnicy. Rafał, jak niemal wszyscy prekursorzy, również w swoim winemakingu zawsze podążał bocznym traktem, obok wszystkich, skromnie, po cichu. A suma summarum zawsze wychodziło na to, że był kilka kroków z przodu i nigdy nie oglądał się za siebie. Wydaje mi się, że to on jako pierwszy akcentował przywiązanie do vinifery, to jego autorstwa były pierwsze polskie wina pomarańczowe, których próbowałem (pinot gris z lekkim musem!) i pét-naty, od niego też usłyszałem, jak ważne jest stosowanie praktyk biodynamiki. Długie leżakowanie przy metodzie klasycznej też doceniłem po raz pierwszy, kiedy spróbowałem z tej winnicy musiaka, który spędził 60 miesięcy na osadzie. Pamiętam też, jak Rafał Wesołowski wpuścił mnie do swojej leżakowni, gdzie zaczął starzyć swoje wina w świeżo zakupionych beczkach z Burgundii. W każdym przypadku robił to, co robił na kilka lat wcześniej zanim stało się to znane i modne.

Less is more

Zaledwie kilka kilometrów obok znajduje się prowadzona przez Nestora Kościańskiego [12] Winnica Moderna. Powstała w 2015 roku, a jej flagowymi białymi winami są riesling, johanniter i wytrawny muscaris. Nestor słynie również z czerwonego caberneta cortisa i pinot noir, które można spotkać w wielu szanowanych restauracjach w całej Polsce. Właściciel winnicy jest miłośnikiem architektury, co znajduje wyraz w spójnej stylistyce etykiet przedstawiających modernistyczne budynki we Wrocławiu. Systematycznie też organizowane są plenerowe imprezy Żar Wino z zacnymi szefami kuchni, gdzie obok wina w warunkach piknikowych można spróbować wielu smacznych sezonowych dań. Winnica jest otwarta na enoturystów, szczególnie w weekendy.

Inni na Wzgórzach Trzebnickich

Idąc szlakiem Trzebnickiego Szlaku Winnic, warto odwiedzić [6] Winnicę Jadwiga, słynącą z johannitera (zarówno w wersji klasycznej, jak i pét-nat), ale też dobrze odleżakowanych hybrydowych czerwieni, jak również stosunkowo młodą [11] Winnicę Michlewicz (świetne pét-naty i róże!) oraz [16] Winnicę Trzebnicką, która szturmem zdobywa fanów za swoje czerwienie z pinot noir i zweigelta. Każda z nich mocno zaznaczyła swoją obecność na polskiej scenie winiarskiej. A często też oferuje dobre warunki dla gości.

Oprócz wymienionych warto zwrócić uwagę na [10] Winnicę L’Opera, która obok długo leżakowanych czerwieni ma też absolutny bestseller wielu restauracji w Polsce – półwytrawną białą Halkę, która jest kupażem kilku odmian (w roczniku 2024 – bronner, chardonnay, muscaris) i zdobywa serca również bardziej opornych wobec polskiego wina.

Nie zaszkodzi też wrócić do Trzebnickiego Szlaku Winnic i samemu poszukać – na pewno kryją się tam jeszcze perełki, których nie miałem okazji odwiedzić.

Kraina Wygasłych Wulkanów

Jeśli wyruszymy autostradą A4 z Wrocławia w kierunku Berlina, to – będąc mniej więcej o godzinę drogi na zachód od tego pierwszego i zjeżdżając z trasy w okolicy Złotoryi, na Pogórzu Kaczawskim – trafiamy do powulkanicznego regionu Krainy Wygasłych Wulkanów. Obszar ten został wpisany ostatnio na światową listę geoparków UNESCO, a na bogatej w baryt glebie rosną winnice będące bazą przynajmniej trzech bardzo interesujących projektów.

[8] Winnica Jerzmanice Zdrój skupia się na limitowanej produkcji biodynamicznych win, które bardzo trudno zdobyć, natomiast spotykają się one z dużym entuzjazmem winopijców. Właściciele nie stosują w winnicy chemii, używają dzikich drożdży, nie siarkują. Ich wina charakteryzuje naturalistyczny sznyt, są więc z lekka surowe i nieokiełznane, a jednocześnie udanie oddają cechy odmianowe. Winnica organizuje świetne pikniki z orkiszową pizzą.

Nieopodal, w Sokołowcu, znajduje się [3] Winnica Agat, która obok autorskich win oferuje też noclegi w gospodarstwie agroturystycznym. To świetna baza wypadowa do zwiedzania malowniczej okolicy, bogatej w piastowskie zamki i wygasłe wulkany. W sezonie letnim odbywają się tu również piknikowe imprezy Żar Wino, o których wspominałem pisząc o Winnicy Moderna.

Szczególnie jednak chciałbym zwrócić uwagę na [9] Winnicę Kindler w Uniejowicach, którą od 2012 roku prowadzi Kamil Kindler. Obiekt po wcześniejszym umówieniu można odwiedzić, właściciel chętnie pokaże parcele i winiarnię, a także opowie o swojej pracy. Po zwiedzaniu i wysłuchaniu wykładu można wspaniale się zrelaksować – jest tu znakomity zakątek piknikowo-grillowy. Co do samych win. Przede wszystkim polecam wytrawnego solarisa o aromatach i smakach tropikalnych – pełnych mango, marakui, uzupełnionych nutami brzoskwiń: na pewno taka interpretacja tego szczepu trafi do fanów nowozelandzkich sauvignon blanc. Jest też oczywiście riesling, jest johanniter, ale przebojem ostatnich roczników są dwa pinoty – elegancki pinot blanc starzony w beczce – pełen cytrusów, brzoskwiń, jak i długo, starannie odleżakowany pinot noir, który powstał w bardzo limitowanej serii. W tym drugim obok żurawiny, wiśni i innych pestkowych owoców wyczujemy umiejętnie użytą beczkę. Winiarz stale rozszerza swoją parcelę i sadzi kolejne odmiany – w tym sauvitage, która jest aromatyczną, odporną na mocniejsze przymrozki hybrydą sauvignon blanc, pinot gris i rieslinga. Czekamy na premierę za kilka lat!

Król hibernala

Opowieść o winnicach Dolnego Śląska byłaby niepełna, gdybym nie wspomniał o Michale Pajdoszu, właścicielu [7] Winnicy Jakubów na Wzgórzach Dalkowskich – będącej częścią Wału Trzebnickiego, morenowego terenu na styku Dolnego Śląska i województwa lubuskiego, pomiędzy Polkowicami a Głogowem, powszechnie kojarzonym z kopalniami miedzi koncernu KGHM.

Winnicę założył tu na początku XXI wieku ojciec Michała, który niestety przedwcześnie zmarł. Syn w bardzo młodym wieku musiał zająć się dobytkiem – na szczęście jako absolwent biotechnologii na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu miał sporo wiedzy, jak to zrobić. Zarejestrował winnicę i skupił się na pracy u podstaw. Wina spod jego ręki szybko zrobiły furorę, a najważniejszą etykietą stał się wytrawny hibernal o aromatach dzikiego bzu, agrestu, świeżo skoszonej trawy. Wino jest w kartach większości najlepszych restauracji w Polsce. Krytycy winiarscy szybko okrzyknęli Pajdosza „królem hibernala” i z każdym kolejnym rocznikiem możemy się przekonać, że nie bez racji – jest to czołowe wino z tej odmiany w Polsce. Ale mamy też świetnego, mineralnego, pełnego cytrusów rieslinga, inne wina białe – często kupaże z win powstałych z winogron ze starych krzewów hybrydowych nasadzonych na początku istnienia winnicy. Nie brakuje też świeżych, drożdżowych i ożywczych pét-natów, solidnie odleżakowanych na osadzie drożdżowym win musujących robionych metodą klasyczną, a także jednoszczepowych czerwieni z zweigelta i dornfeldera. Po podróżach do Gruzji, Michał postanowił również sprowadzić do swojej winnicy amfory kwewri, w których tworzy fascynujące wina pomarańczowe.

Wieś Jakubów jest bardzo urokliwa, ma ładnie zachowany park i pozostałości pałacu. Nazwę wzięła od wiodącego tutaj dawnymi laty szlaku pielgrzymkowego świętego Jakuba wiodącego do Santiago de Composteli.

Warto wspomnieć, że Michał Pajdosz zajmuje się również nową winnicą, stworzoną przy [1] Pałacu Chróstnik koło Lubina, pięknej, butikowej posiadłości należącej do jednego z dużych biznesmenów branży obuwniczej w Polsce: w niedługim czasie można się spodziewać premierowych etykiet z tego projektu.

Okolice Góry Ślęża

Widać ją już z Wrocławia – mocno się wybija ponad krajobraz. Dla mieszkańców stolicy Dolnego Śląska to popularny cel weekendowych wycieczek – znajduje się zaledwie o pół godziny jazdy na południowy zachód od niej, a można tu skorzystać z kilku atrakcyjnych szlaków pieszych. Historia góry jest bardzo długa i tajemnicza, związana jeszcze z ludami pogańskimi zamieszkującymi te ziemie przed wiekami.

Złożona głównie z granitu i gabra góra i jej okolica stały się również dobrym terroir dla winorośli. W Zachowicach koło Kątów Wrocławskich ulokowała się – jako jedna z pierwszych w tym regionie – [2] Winnica Adoria, którą założył Mike Whitney, Kalifornijczyk osiadły na stałe w Polsce. Tworzy wina głównie z Vitis vinifery – chardonnay, rieslinga, pinot noir, ale znajdziemy też w jego ofercie bachusa – niemiecką hybrydę spokrewnioną z rieslingiem.

W Zachowicach jest też kilku innych winogrodników, którzy jeszcze nie zdecydowali się na oficjalną sprzedaż swoich win. A w niedalekiej okolicy znajdziemy bardzo docenianą [5] Winnicę Czarna Stodoła skupioną na chardonnay i johanniterze (świetne pét-naty!). Są też inne lubiane przez smakoszy win dolnośląskich posiadłości: Wino Spod Ślęży, Winnica Silensi, czy – dysponująca gościnną i przytulną bazą noclegową – Winiarnia i Winnica Celtica.

Okręg świdnicki

W Świdnicy znajduje się jeden z dwóch ewangelickich Kościołów Pokoju (drugi jest w moim rodzinnym Jaworze). Oba to zabytki wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO i miejsca, które koniecznie trzeba odwiedzić.

Okolice Świdnicy obfitują w podłoża granitowe. Pionierem w tym rejonie jest [15] Winnica Świdnicka, która funkcjonuje od ponad dwudziestu lat – skupia się zarówno na Vitis vinferach, jak i hybrydach. Mamy też tutaj nowe, młodsze projekty, jak [13] Winnica Otok koło Świebodzic, która ma nasadzenia auxerrois, pinot noir, ehrenfelsera (krzyżówka rieslinga i sylvanera) oraz solarisa, czy też [4] Winnicę Bielawską, która z dużym powodzeniem tworzy świetne, mocno agrestowo-trawiaste sauvignon blanc czy sprzedawane jako młode (w tej chwili rocznik 2023) wiśniowo-pestkowe pinot noir.

Najbardziej rozpoznawalnym miejscowym projektem jest [14] Winnica Silesian w Bagieńcu koło Jaworzyny Śląskiej, inwestycja rodziny Mazurków, która od wielu pokoleń specjalizuje się w hodowli koni. Ich posiadłość to piękny stary folwark zamieniony w winiarnię, gdzie bardzo często odbywają się eventy winiarskie, dyskoteki i pikniki kulinarne. Słyną ze świetnie skrojonych białych win – szczególnie z johannitera, solarisa, rieslinga, souvignier gris, ale też z pét-natów i pomarańczy z odmiany roter riesling. Niedawno pojawiły się również czerwienie, jak Cuvee Coloree czy Rondo-Vous. Projekt ten jest bardzo otwarty na gości enoturystycznych i na pewno wart zaznaczenia na mapie podróży po Dolnym Śląsku.

🙗

Dolny Śląsk coraz śmielej zaznacza swoją obecność na enologicznej mapie Polski. Tutejsze winnice łączą tradycję z nowoczesnością, a lokalne mikroklimaty i pasja winiarzy tworzą unikalne warunki do produkcji wyjątkowych win. Ich degustacja to nie tylko uczta dla zmysłów, ale też podróż przez historię, krajobrazy i ludzkie opowieści zaklęte w każdej butelce. A kto raz spróbuje wina z tych okolic, z pewnością zechce tu wrócić – nie tylko po kolejny kieliszek.